Πούλιος Κώστας (υπεύθυνος θεωρητικής κατεύθυνσης)
Λ Υ Σ Ι Ο Υ «Υ Π Ε Ρ Μ Α Ν Τ Ι Θ Ε Ο Υ»
ΠΡΟΟΙΜΙΟ
Πόσο σηµαντική ήταν η δοκιµασία ως θεσµός του δηµοκρατικού πολιτεύµατος;
Η δοκιµασία αποτελούσε βασικό θεσµό της αθηναϊκής πολιτείας των κλασικών χρόνων που επαλήθευε και κατοχύρωνε το δηµοκρατικό πολίτευµα, γιατί:
α. ∆ιαπαιδαγωγούσε τους πολίτες, ώστε να γίνουν ενάρετοι, ευσυνείδητοι και υπεύθυνοι.
β. Επιβράβευε την αξιοκρατία.
γ. Συντελούσε στην οµαλή λειτουργία της πόλης
δ. Παραµέριζε από τα δηµόσια αξιώµατα τους ανάξιους, τους κακοήθεις και τους καιροσκόπους
ε. Εδραίωνε τη δηµοκρατία µε την άνοδο των δηµοκρατικών µόνο πολιτών στις ανώτατες δηµόσιες θέσεις
Ποιες είναι οι εκφράσεις του κειµένου µε τις οποίες ο Μαντίθεος αποδίδει χαρακτηρισµούς στους κατηγόρους του και ποιες προβάλλουν το δικός ήθος;
Ήθος των κατηγόρων:
«τοῖς κατηγόροις βουλοµένοις ἐκ παντὸς τρόπου κακῶς ἐµὲ ποιεῖν»
«τοῖς ἀδίκῶς διαβεβληµένοις τούτους εἶναι µεγίστων ἀγαθῶν αἰτίους, οἵτινες ἂν ἀναγκάζωσιν εἰς ἔλεγχον τῶν αὐτοῖς βεβιωµένων καταστῆναι»
«καὶ παρὰ τὴν δόξαν καὶ τοὺς λόγους τῶν ἐχθρῶν»
«ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι»
Ήθος του Μαντιθέου:
«πολλὴν ἂν χάριν εἶχον ταύτης τῆς κατηγορίας»
«ἀδίκῶς διαβεβληµένοις»
«ἐγὼ γὰρ σφόδρα ἐµαυτῷ πιστεύω»
«ἐπειδὰν ἐµοῦ λέγοντος ἀκούσῃ περὶ τῶν πεπραγµένων, µεταµελήσειν αὐτῷ καὶ πολὺ βελτίω µε εἰς τὸ λοιπὸν χρόνον ἡγεῖσθαι»
«εὔνους εἰµὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγµασι»
«ἠνάγκασµαι τῶν αὐτῶν κινδύνων µετέχειν ὑµῖν»
«περὶ τὰ ἄλλα µετρίως βεβικώς»
«οὐχ ἵππευον οὐδ’ ἐπεδήµουν ἐπὶ τῶν τριάκοντα, οὐδὲ µετέσχον τῆς τότε πολιτείας».
Ο Μαντίθεος, λοιπόν χαρακτηρίζει τους αντιπάλους του κακοήθεις, συκοφάντες, αναξιόπιστους, επικίνδυνους για το δηµοκρατικό πολίτευµα, ανθρώπους χωρίς ήθος. Ενώ, ο ίδιος παρουσιάζεται ανεξίκακος, θύµα της κακίας και της συκοφαντικής δυσφήµισης, γεµάτος αυτοπεποίθηση και αποφασιστικότητα, υπερασπιστής του δηµοκρατικού πολιτεύµατος, µετριοπαθής και σώφρων.
Ποια επιχειρήµατα χρησιµοποιεί ο Μαντίθεος για να ανασκευάσει το κατηγορητήριο;
α. Ευγνωµονεί σχεδόν τους κατηγόρους του, γιατί του δίνουν την ευκαιρία να απολογηθεί για τις πράξεις της ζωής του (λογικό – ψυχολογικό).
β. Υποστηρίζει ότι το κατηγορητήριο είναι απλά συκοφαντίες εις βάρος του και ότι µε την απολογία του θα το ανασκευάσει µετατρέποντας την αντιπάθεια που µάλλον τρέφουν όλοι για το πρόσωπό του σε συµπάθεια και εκτίµηση; (λογικό – ψυχολογικό)
γ. ∆ηλώνει ότι είναι αφοσιωµένος στη δηµοκρατία και ότι συµµετείχε στου ίδιους κινδύνους στους οποίους συµµετείχαν και οι βουλευτές (πραγµατικό).
δ. ∆ηλώνει ότι έχει ζήσει µε µέτρο και κοσµιότητα, χωρίς πάθη και ακρότητες (πραγµατικό – λογικό).
ε. Ισχυρίζεται ότι το κατηγορητήριο δεν ισχύει, γιατί ούτε υπηρέτησε ως ιππέας ούτε βρισκόταν στην Αθήνα την εποχή των Τριάκοντα ούτε συµµετείχε στο τυραννικό καθεστώς (πραγµατικό).
∆ΙΗΓΗΣΗ – ΑΠΟ∆ΕΙΞΗ §§ 4 – 8
Ποια δραµατικά γεγονότα, που αποτελούν και ιστορικά στοιχεία για την πραγµατολογική γνώση της εποχής εκείνης, έζησε από µακριά ο Μαντίθεος και γιατί αναφέρεται σ’ αυτά;
Ο Μαντίθεος δηλώνει ότι δεν συµµετείχε στο τυραννικό καθεστώς των Τριάκοντα γιατί ο πατέρας του τον είχε στείλει στον Πόντο, στον φίλο του βασιλιά Σάτυρο. Έτσι, έζησε από µακριά τα ακόλουθα πολύ δραµατικά για την Αθήνα γεγονότα:
- Την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταµούς, τον Απρίλιο του 405 π.Χ.
- Την κατεδάφιση των τειχών την άνοιξη του 404 π.Χ.
- Την κατάλυση της δηµοκρατίας τον Αύγουστο /Σεπτέµβριο του 404 π.Χ. και την εγκαθίδρυση των Τριάκοντα.
- Την αυθαίρετη και εγκληµατική διακυβέρνηση της πόλης από τους Τριάκοντα, ως τον Μάιο του 403 π.Χ.
Η αναφορά του Μαντίθεου στα γεγονότα αυτά είναι σκόπιµη και σχετίζεται µε αυτό που λέµε παθοποιία. Επιδιώκει να διεγείρει στις ψυχές των ακροατών/βουλευτών αντιπαθητικά συναισθήµατα κατά των κατηγόρων του ανακαλώντας στη µνήµη τους τραυµατικές εµπειρίες. Έτσι αυτοί αποδεικνύονται κακοήθεις και συκοφάντες, αφού τον κατηγορούν ότι υπηρέτησε ως ιππέας την εποχή που κυβερνούσαν την Αθήνα οι Τριάκοντα, ενώ στην πραγµατικότητα αυτός απουσίαζε τότε από την πόλη.
Το συµπέρασµα στην αρχή της παραγράφου 7 είναι η κατακλείδα ενός υποθετικού συλλογισµού µε τη µορφή ενθυµήµατος. Ποια είναι η πλήρης µορφή του;
Η παράγραφος 7 αρχίζει µε ένα συµπέρασµα (ἐµὲ τοίνυν οὐδεὶς ἄν ἀποδείξειεν …) που αποτελεί την κατακλείδα ενός υποθετικού συλλογισµού που έχει τη µορφή ενθυµήµατος.
Τα πιθανά δεδοµένα στα οποία στηρίζεται αυτό το συµπέρασµα είναι τα εξής:
α. Αν είχε υπηρετήσει ως ιππέας και εποµένως ως συνεργός των Τριάκοντα, τότε ο
φύλαρχος θα έπρεπε να συµπεριλάβει και το δικό του όνοµα στον κατάλογο των ιππέων, οι σύνδικοι να διεκδικήσουν από αυτόν την «κατάστασιν», την οποία ο Μαντίθεος θα είχε επιστρέψει (στο φύλαρχο).
β. Γεγονός είναι ότι δε συµπεριλήφθηκε στον κατάλογο του φυλάρχου, δεν είχε δίκη µε τους συνδίκους, δεν επέστρεψε καµία «κατάστασιν».
Συµπέρασµα:
∆εν υπηρέτησε ως ιππέας την εποχή των Τριάκοντα.
∆ΙΗΓΗΣΗ – ΑΠΟ∆ΕΙΞΗ §§ 9 – 13
Ποιος είναι ο λειτουργικός ρόλος της παραγράφου 9 ως προς τη τάξη/δοµή του λόγου;
Η παράγραφος 9 αποτελεί την αρχή του δεύτερου µέρους της διήγησης – απόδειξης και λειτουργεί ως προοίµιό της. Σ’ αυτήν ο Μαντίθεος ισχυρίζεται ότι όσα ανέφερε για τη συγκεκριµένη κατηγορία ήταν αρκετά και ότι την έχει ανασκευάσει. Εποµένως οποιαδήποτε επιπλέον αναφορά στο θέµα θα ήταν περιττή. Έτσι καταφέρνει να επηρεάσει την κρίση των βουλευτών, ώστε να αποδεχτούν τον ισχυρισµό του.
Το ότι όµως θεωρεί ότι έχει ανασκευάσει το κατηγορητήριο δε σηµαίνει ότι θα τελειώσει εδώ τον λόγο του. Ο Μαντίθεος προσηλωµένος στο στόχο του, που δεν είναι άλλος από το να πετύχει την εύνοια των βουλευτών – και την οποία ζητά εµφανώς – ώστε να εγκρίνουν την εκλογή του στο αξίωµα του βουλευτή, κρίνει αναγκαίο να απολογηθεί για τα πεπραγµένα της ζωής του, για τους εξής λόγους:
- αυτό επιβάλλει ο θεσµός της δοκιµασίας,
- θα δώσει µια πλήρη εικόνα για τον εαυτό του, ώστε οι βουλευτές να σχηµατίσουν ορθή γνώµη για το άτοµό του,
- η υπόθεση δεν είναι µόνο προσωπική, αλλά έχει κυρίως δηµόσιο χαρακτήρα µια και οι βουλευτές είναι λειτουργοί του λαού και πρέπει να διαθέτουν ανάλογο ήθος.
Έτσι, η παράγραφος αυτή επιτελεί όλες τις λειτουργίες του προοιµίου, δηλαδή την πρόσεξιν την εὔνοιαν και την εὐµάθειαν.
Πως κρίνετε τον Μαντίθεο από τη συµπεριφορά που υπέδειξε στην ιδιωτική του ζωή;
Ο Μαντίθεος µας λέει ότι, παρά τις σοβαρές επιπτώσεις που είχε ο Πελοποννησιακός
πόλεµος στις επιχειρήσεις του πατέρα του και τη µέτρια οικονοµική του κατάσταση, κατάφερε να εκπληρώσει το ηθικός χρέος προς αδελφές του προικίζοντας τες επαρκώς. Επίσης, απέναντι στον αδελφό του φέρθηκε µε εξαιρετική τιµιότητα, αφού κατά τη διανοµή των πατρώων έδωσε µεγαλύτερο µερίδιο απ’ ό,τι κράτησε ο ίδιος. Όλα αυτά δείχνουν άνθρωπο τίµιο και αφιλοκερδή, που αγαπά την οικογένειά του και φέρεται στα µέλη της µε αγάπη και στοργικότητα.
Αλλά και στις διαπροσωπικές του σχέσεις ο Μαντίθεος ήταν άνθρωπος που διατηρούσε αρµονικές σχέσεις µε του συµπολίτες του και ποτέ δεν έδωσε αφορµή για παράπονο σε κανέναν. Έτσι, µπορούµε να πούµε ότι είχε κοινωνική συνείδηση ότι σεβόταν την προσωπικότητα των συµπολιτών του και ότι ήταν άνθρωπος φιλήσυχος.
Γιατί ο Μαντίθεος αναφέρεται στη συµπεριφορά που επέδειξε στη δηµόσια ζωή του;
Ο Μαντίθεος αναφέρεται στον δηµόσιο βίο του, γιατί γνωρίζει ότι δηµόσια εικόνα του θα επηρεάσει περισσότερο τους βουλευτές στην επικύρωση της εκλογής του ως βουλευτή.
∆εν πρέπει να ξεχνάµε ότι ο Αθηναίος εκείνης της εποχής καταξιωνόταν περισσότερο ως ενεργό και υπεύθυνο µέλος της πόλης του, ως πολίτης και όχι ως ιδιώτης. Η ολοκλήρωσή του εξαρτιόταν από το βαθµό συµµετοχής του στα κοινά, δηλαδή από την πολιτική του κοινωνικοποίηση. Αντίθετα, αν ήταν αδιάφορος προς τα κοινά, έµενε απλά ιδιώτης και αποµονωνόταν από τα δηµόσια δρώµενα, αφού δεν καλλιεργούσε πολιτική συνείδηση.
Για όλους τους παραπάνω λόγους λοιπόν ο Μαντίθεος αναφέρεται στη δηµόσια ζωή του και θεωρεί µέγιστη απόδειξη της εντιµότητάς του τις κακολογίες εκείνων που δεν ενδιαφέρονται για τα κοινά, εκείνων που είναι αργόσχολοι και συχνάζουν σε κακόφηµα µέρη. Τα µέρη αυτά θεωρούνταν τόποι διαφθοράς όπου δυστυχώς σύχναζαν πολλοί νεαροί Αθηναίοι. Το ότι λοιπόν τέτοιου είδους άνθρωποι των συκοφαντούν, δείχνει ότι ο ίδιος δεν έχει καµία σχέση µε αυτούς, δεν είναι όµοιός τους και ότι είναι άνθρωπος ανώτερος, γι’ αυτό και προκαλεί τον φθόνο τους. Οι κακολογίες και οι ψευδολογίες εις βάρος του είναι συνέπεια του φθόνου που νιώθουν κάποιοι εξαιτίας της ηθικής του ανωτερότητας.
Ποια τα επιχειρήµατα του Μαντιθέου στις παραγράφους 11, 12;
Στις παραγράφους αυτές χρησιµοποιεί δύο επιχειρήµατα µε τα οποία προσπαθεί να προβάλει το έντιµο ήθος του στη δηµόσια ζωή.
-Απόδειξη της τιµιότητάς του είναι το ότι όσοι τον κατηγορούν συχνάζουν στα κυβευτήρια, στα καπηλειά και σε άλλα κακόφηµα µέρη. Αν ήταν όµοιός τους δεν θα τον εχθρεύονταν ούτε θα διατύπωναν σε βάρος του ψεύδη. Η ανωτερότητα του ήθους του τους κινεί το µίσος εναντίον του.
-Κανένας δεν µπορεί αν ισχυριστεί και να αποδείξει για το ίδιο – σε αντίθεση µε άλλους – ότι έχει υποστεί αισχρή δίκη για ιδιωτική υπόθεση, ότι έχει µηνυθεί για δηµόσια παρανοµία που έβλαψε την κοινότητα, ότι έχει καταγγελθεί για σοβαρότατο αδίκηµα κατά της πολιτείας.
Με ποιους τρόπους προσπαθεί να γίνει πειστικός ο Μαντίθεος στην παράγραφο 13;
Στην παράγραφο αυτή ο Μαντίθεος, θέλοντας να προβάλει το πατριωτικό ήθος και το ηρωικό του φρόνιµα, αναφέρεται στη δράση του στις εκστρατείες και στους πολεµικούς κινδύνους. Για να γίνει πιο πιστικός καταφεύγει στη χρήση ιστορικών παραδειγµάτων, παραθέτει αξιολογικές γνώµες/κρίσεις και επικαλείται τη µαρτυρία ανθρώπου που γνώριζε τη δράση του.
Ο Μαντίθεος γνωρίζει ότι τα ιστορικά παραδείγµατα είναι γεγονότα αναµφισβήτητα και µάλιστα η αναφορά στη µάχη της Αλιάρτου, που έγινε περίπου το 390 π.Χ., είναι ένα πρόσφατο γεγονός, το οποίο θυµούνται όλοι οι βουλευτές. Το απόφθεγµα για το χρέος όλων στη συµµετοχή στους κινδύνους για την υπεράσπιση της πατρίδας σε συνδυασµό µε τη δική του δράση αίρει τυχόν επιφυλάξεις των βουλευτών για το ήθος και πατριωτικό του φρόνιµα. Και τέλος, η µαρτυρική κατάθεση, και µάλιστα του ίδιου του φυλάρχου, έχει ιδιαίτερη αξία, αφού επιβεβαιώνει χωρίς αµφιβολία την πρόταση του Μαντιθέου για τη µετάταξή του στο σώµα των οπλιτών, άρα και το ηρωικό του ήθος.
∆ΙΗΓΗΣΗ – ΑΠΟ∆ΕΙΞΗ §§ 14 – 17
Που απέβλεπε η παραδειγµατική συµπεριφορά του Μαντίθεου και γιατί αναφέρεται εκτενώς σ’ αυτήν;
Ο Μαντίθεος παρουσιάζει την άψογη και παραδειγµατική στρατιωτική του συµπεριφορά, αφενός για να δώσει την εικόνα ενός αληθινού πατριώτη και γενναίου πολεµιστή, αφετέρου για να πείσει τους βουλευτές ότι πληρεί τις προϋποθέσεις για το αξίωµα για το οποίο υφίσταται τη δοκιµασία. Μάλιστα η σκέψη του κάνει µια εύστοχη στροφή, λέει ότι µε τη συµπεριφορά αυτή προσέβλεπε στο να διεκδικήσει µε επιτυχία τα δικαιώµατά του ως Αθηναίος πολίτης, αν ποτέ εµπλακεί άδικα σε δίκη και να βρει ηθική δικαίωση και καταξίωση από τους συµπολίτες του.
Φυσικά, ένας τέτοιος ισχυρισµός δύσκολα γίνεται πιστευτός και πολλοί µελετητές διαβλέπουν ιδιοτελή και υστερόβουλα κίνητρα. Ωστόσο, µάλλον δηµιούργησε εντύπωση και επηρέασε την κρίση κάποιων βουλευτών που σίγουρα θα σκέφτηκαν ότι ένας άνθρωπος µε τόσο πατριωτισµό και γενναιότητα αξίζει να υπηρετήσει την πόλη από το αξίωµα του βουλευτή.
∆ΙΗΓΗΣΗ – ΑΠΟ∆ΕΙΞΗ §§ 18 -19
Γιατί ο Μαντίθεος κάνει λόγο για την εξωτερική του εµφάνιση;
Ο Μαντίθεος ήταν γόνος εύπορης και αριστοκρατικής οικογένειας και µάλλον είχε ολιγαρχικά φρονήµατα. Άλλωστε και µε την εξωτερική του εµφάνιση – µακριά κόµη, ντύσιµο– έδειχνε έντονο φιλολακωνισµό και ίσως και µε την συµπεριφορά του.
Για τους περισσότερους δηµοκρατικούς Αθηναίους το γεγονός αυτό ήταν σίγουρα ενοχλητικό ως και προκλητικό, γιατί οι αναµνήσεις και τα βιώµατά τους από το καθεστώς των Τριάκοντα ήταν πολύ οδυνηρά. Άλλωστε, δεν είχαν περάσει πολλά χρόνια από την αποκατάσταση της δηµοκρατίας και επίσης οι ολιγαρχικοί της πόλης, που δεν ήταν λίγοι, φρόντιζαν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους οργανωµένοι σε πολιτικές οµάδες που απεργάζονταν την κατάλυση της δηµοκρατίας. Ο Μαντίθεος λοιπόν γνώριζε την ανησυχία των δηµοκρατικών συµπολιτών του και φοβόταν µήπως βουλευτές επηρεαστούν συναισθηµατικά και αυτοί από την εξωτερική του εµφάνιση και τη θεωρήσουν ότι αυτή υποδήλωνε τα πολιτικά του φρονήµατα.
Έτσι, φροντίζει να παρουσιάσει την εµφάνισή του ως µια ακίνδυνη συνήθεια από την οποία δεν απειλείται κανείς, ούτε οι ίδιοι ως εκφραστές του δηµοκρατικού πολιτεύµατος, και υποστηρίζει ότι το πιο ασφαλές κριτήριο για την αξιολόγηση του πολίτη είναι οι πράξεις του προς την πατρίδα και όχι το φαίνεσθαι.
Γιατί ο Μαντίθεος επανέρχεται στο θέµα της στρατιωτικής του θητείας το οποίο φάνηκε να έχει ολοκληρωθεί µε όσα είπε στις προηγούµενες παραγράφους;
Ο Μαντίθεος, ενώ αναφέρθηκε εκτενώς στις προηγούµενες ενότητες στον τρόπο µε τον οποίο ανταπεξήλθε στις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, στην ενότητα αυτή σκόπιµα και συνειδητά επανέρχεται στο το θέµα αυτό, για να το τονίσει και να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών και να µειώσει κάποιο άλλο γεγονός, που αποτελούσε τροχοπέδη για την εκλογή του ως βουλευτή.
Γνωρίζει πολύ καλά ότι η φιλολακωνική εξωτερική του εµφάνιση ενοχλεί και προκαλεί αντιπάθειες. Πρέπει λοιπόν να υποβαθµίσει το θέµα αυτό και να προβάλει ως αντιστάθµισµα τον τρόπο µε τον οποίο εκπλήρωσε το χρέος του προς την πατρίδα. Τονίζει παράλληλα ότι χρέος των βουλευτών είναι να τον κρίνουν µε αντικειµενικά και λογικά κριτήρια και, για να το πετύχουν αυτό, θα πρέπει να αξιολογήσουν τα έργα του παρακάµπτοντας το συναίσθηµα που ενδεχοµένως προκαλείται από την εξωτερική του εµφάνιση.
Κατά τον Μαντίθεο, µια πράξη αξιολογείται από τη συχνότητα µε την οποία επαναλαµβάνεται, από τη διάρκειά της, από το κίνητρό της και, τέλος, από το αποτέλεσµά της. Για όλους αυτούς τους λόγους τονίζει ότι ποτέ δεν παραµέλησε κάποια εκστρατεία ή φύλαξη φρουρίου, αλλά πάντα εκστράτευε µε τους πρώτους και αποχωρούσε από το πεδίο της µάχης µε τους τελευταίους. Με αυτό τον τρόπο πετυχαίνει να παρουσιάσει τον εαυτό του ως ένα πολίτη µε ανεπτυγµένο το αίσθηµα της φιλοπατρίας και της αυτοθυσίας προς εξυπηρέτηση του κοινού συµφέροντος.
Εποµένως, καθήκον των βουλευτών είναι να κρίνουν την αξία και την ποιότητά του βασιζόµενοι σε όλα αυτά και να µην επηρεάζονται συναισθηµατικά, όπως ορισµένοι συµπολίτες του, από ήσσονος σηµασίας θέµατα, γιατί το συναίσθηµα οδηγεί σε εσφαλµένες
κρίσεις, που µόνο επιβλαβείς µπορούν να αποδειχτούν για την πόλη.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ §§ 20 – 21
Που οφείλεται η επιθυµία του Μαντιθέου να ασχοληθεί µε την πολιτική;
Ο Μαντίθεος θέλοντας να δικαιολογηθεί για την ασεβή προς τους µεγαλύτερους του συµπεριφορά, που υπέδειξε, όταν ήταν ακόµη πολύ νέος, προβάλει τη στάση του εκείνη ως γεγονός που απέρρεε από το ζήλο του να µιµηθεί τους προγόνους του, οι οποίοι συνεχώς ασχολούνταν µε τα κοινά για το καλό της πατρίδας τους. Έτσι, µε το να δείξει υπέρµετρη φιλοδοξία στην άσκηση των πολιτικών του καθηκόντων, θεωρούσε ότι ολοκληρωνόταν ο ίδιος πολιτικά. Επίσης, συνδέει τη στάση του µε τη συµπεριφορά και τη πεποίθηση των βουλευτών, οι οποίοι θεωρούν αξιόλογους άνδρες µόνο αυτούς που ασχολούνται µε τα κοινά και είναι ενεργοί και υπεύθυνοι πολίτες. Εποµένως, ο ίδιος προσπαθούσε να ανταποκριθεί στα αξιολογικά κριτήρια εκείνων, που παρακινούν, εµπνέουν και καθοδηγούν τους νέους.
Ποια αντίφαση επισηµαίνει ο Μαντίθεος στους βουλευτές, αν δεν εγκρίνουν την εκλογή του;
Ο Μαντίθεος στον επίλογο του λόγου του θυµίζει στους βουλευτές ότι στο παρελθόν είχε πάρει το λόγο στην Εκκλησία του δήµου, αν και ήταν πολύ νέος. Αναγνωρίζει ότι επέδειξε τότε υπέρµετρη φιλοδοξία, ωστόσο είχε κάποια κίνητρα, για τα οποία φέρουν οι βουλευτές µερίδιο ευθύνης. Οι ίδιοι µε τη στάση τους παρακινούν κάθε πολίτη να είναι ενεργός και υπεύθυνος και να ασχολείται µε τα ζητήµατα της πόλης. Αυτός λοιπόν επεχείρησε τότε να αγορεύσει υιοθετώντας ως συµβουλή την απαίτησή τους και προσπαθώντας να ανταποκριθεί στα δικά τους αξιολογικά κριτήρια. Εµµέσως τους επαινεί, αλλά τους ασκεί και ψυχολογική πίεση θέτοντάς τους ενώπιον των ευθυνών τους: αν τον αποδοκιµάσουν εξαιτίας της φιλοδοξίας που επέδειξε υπερασπιζόµενος κάποια υπόθεσή του, θα είναι σαν να επικρίνουν τους εαυτούς τους αρνούµενοι τον καθοδηγητικό τους ρόλο.
επιμέλεια: Πούλιος Κώστας – Καλαϊτζίδου Φρόσω